Pentadbiran Islam menghadapi isu semasa
Singapura merupakan sebuah negara yang telah
mencapai status negara maju atau ‘first world economy’ dan merupakan
satu-satunya negara di Asia Timur yang masih mengekalkan politik sistem
autoritian atau ‘authoritian political system’. Singapura juga adalah
negara yang mengekalkan kawalan ketat terhadap kebebasan hak asasi bertujuan
mengekang anasir-anasir subversif dari mana-mana individu atau kelompok yang
boleh menjejaskan kestabilan dan keharmonian negara. Namun tindakan yang agak
ketat ini telah dikritik oleh badan-badan hak asasi manusia seperti yang
dilaporkan oleh Human Right Watch 2009 dan Amnesty International 2009.
Bentuk pemerintahan di Singapura juga adalah
unik kerana merupakan satu-satunya negara di dunia yang menguatkuasakan secara
perundangan undang-undang sekular, iaitu pemisahan urusan agama dan politik
dengan mendakwa demi kepentingan mengekalkan keharmonian antara agama. Salah
seorang menterinya dalam menjelaskan apa yang dimaksudkan dengan sekular ialah
“negara Singapura merupakan negara sekular tetapi bukanlah negara yang tidak
mempunyai agama”. Pengurusan Islam di Singapura berkait rapat dengan corak
pentadbiran dan pemerintahan kerajaannya. Keadaan ini sebenarnya membawa
kebimbangan yang tersendiri kepada umat Islam kerana pemisahan antara agama dan
politk adalah jelas bertentangan dengan prinsip Islam sebagai agama tauhid dan ad-din
yang menyatakan bahawa Islam merangkumi semua aspek kehidupan.
Kebimbangan khusus terhadap agama Islam
jelas kelihatan sejak peristiwa 9/11. Kerajaan Singapura telah membuat tindakan
progresif dengan mengambil langkah awal terhadap mana-mana ancaman dengan
melaksanakan penelitian rapi, campurtangan pengawasan serta meningkatkan tahap
sesnsitiviti kepada kebimbangan keselamatan dalaman. Tindakan ini jelas dilihat
suatu tindakbalas kerajaan terhadap agama dalam menggambarkan kebimbangan
kerajaan terhadap agama. Contohnya langkah keselamatan khusus telah diambil
berikutan peningkatan penghayatan Islam di Singapura kerana masyarakat dilihat
mudah terdedah dengan propaganda Islam radikal.
Antara bukti kebimbangan terhadap Islam adalah
melalui cerminan yang diberikan oleh Lee Kuan Yew pada tahun 2007 dengan
menyatakan bahawa masyarakat Islam di Singapura dan rantau ini memberi terlalu
komited terhadap cara pemakaian, pemakanan, amalan beragama dan interaksi
sosial, terutama dengan bukan Islam. Beliau juga menyatakan asas kebimbangan
adalah pengasingan budaya yang semakin meningkat dalam kalangan masyarakat
Islam di Singapura.
Pemerintahan sekular yang dibawa oleh
Parti Tindakan Rakyat (PAP) merupakan suatu bentuk strategi kerajaan dalam
mencampuri urusan pentadbiran agama-agama yang dianuti di negara tersebut
seperti Islam, Sikh dan Hindu. Pelbagai jawatan diwujudkan di bawah badan-badan
berkanun untuk mengawalselia komuniti keagamaan ini. Antara yang berlaku ialah
terhadap Akta Pentadbiran Undang-undang Muslim (AMLA) 1965 di mana enakmen yang
berkait dengan pengurusan hal ehwal Islam seperti zakat, pengurusan masjid,
wakaf dan haji boleh diubah dan dimansuh. Namun pindaan yang berlaku pada 1998
telah memperuntukkan bidangkuasa mahkamah syariah dan mahkamah sivil sehingga
masyarakat muslim boleh memilih untuk dibicarakan di makkamah syariah mahupun
sivil mengikut tahap dan peringkat. Hal ehwal muslim di Singapura adalah diurus
oleh Majelis Ugama Islam Singapura (MUIS) yang telah ditubuhkan pada tahun
1968. MUIS merupakan sebuah badan berkanun yang berpusat dalam mengurus kutipan
zakat, harta wakaf, ziarah haji dan institusi masjid.
Presiden Singapura atas nasihat Perdana Menteri
berkuasa untuk melantik kesemua ahli lembaga MUIS termasuk muftinya. Pengerusi
MUIS adalah menteri yang bertanggungjawab dalam Hal Ehwal Kemasyarakatan Islam
di bawah kerajaan PAP. Sebuah badan yang dikenali sebagai Persatuan Ulama Islam
Singapura bertindak sebagai pihak yang mengkritik dan menyeimbang dalam medan
pelaksanaan MUIS bagi memastikan ia benar-benar berkhidmat untuk kepentingan
negara dan masyarakat Islam. Walaupun kerajaan mengamalkan mekanisme pemisahan
agama dan politik, namun mereka tetap ada masuk campur urusan keagamaan, seolah
pemisahan itu berlaku dalam kalangan rakyat dan bukan kerajaan.
Dahulu elemen agama pernah digunapakai oleh
pihak pemerintah sebagai alat mencapai objektif membina negara bangsa yang
mempunyai jatiditi nasional. Agama telah dilihat sebagai satu cara menyediakan
moral yang lebih baik untuk menangani nilai negatif yang lahir daripada
kemodenan. Pada tahun 1984, pengetahuan agama diwajibkan kepada pelajar sekolah
menengah sebagai suatu cara membantu mengekalkan nilai-nilai murni serta
menghakis pengaruh moden barat. Walaubagaimanapun, pada tahun 1990 ia telah
dimansuhkan dan pelajaran wajib agama tersebut digantikan dengan pendidikan
sivik dan moral.
Walaupun komuniti agama dilarang terlibat
dengan politik, namun mereka digalakkan untuk bekerjasama dengan kerajaan dalam
memajukan projek membina negara. Sebagai contoh, kerajaan telah berhati-hati
untuk meminta pandangan dari pertubuhan agama dalam melaksanakan dasar yang
secara langsung memberi kesan kepada moral agama seperti isu kontoversi dalam Maintenance of Religious Harmony Act (MRHA). Contoh isu lain ialah peraturan madrasah, undang-undang perjudian
dan bio-etika penyelidikan.
Pemerhati politik, Kenneth Tan menyatakan
bahawa elemen metarialistik merupakan asas kepada politik kerajaan PAP,
pemupukan nilai individualistik dalam kalangan masyarakat yang disebut sebagai homo
economicus depoliticised. Suatu ketika semasa kemuncak kemarahan umat Islam
seluruh dunia dan anti-Denmark kerana lukisan-lukisan kartun Nabi, maka Perdana
Menteri Lee Hsein Loong mengecam kartun-kartun tersebut kerana tidak sensitif
kepada perasaan orang Islam. Rentetan daripada itu, dua orang blogger internet telah didakwa di bawah Akta Hasutan
kerana menulis ulasan-ulasan anti-Melayu dan seorang lagi disoal oleh pihak
polis kerana kartun-kartun anti-Kristian.
Perlembagaan Singapura memperuntukkan kebebasan
bersuara, berhimpun, berpersatuan dan agama. Perkara 12 adalah menjamin
kesamarataan di sisi undang-undang dan kebebasan daripada diskriminasi kaum dan
agama. Pada Perkara 14 memperuntukkan kebebasan bersuara dan Perkara 15
kebebasan beragama dan amalan. Perkara 16(2) dan Perkara 16(3) pula
memperuntukkan untuk setiap kumpulan agama berhak menubuh dan menjalankan
institusi-institusi pendidikan serta mengambil bahagian dalam apa-apa upacara
atau penyembahan agama selain agama mereka sendiri. Walaupun Perkara 15
memperuntukkan hak kebebasan dan amalan agama, hak ini adalah tertakluk kepada
rakyat agar tidak terlibat dalam apa-apa tindakan yang berlawanan dengan
undang-undang yang berhubungan dengan ketenteraman awam, kesihatan awam atau
prinsip moral. Ini seolah ‘hak bersyarat’ yang membolehkan kerajaan menentukan
dan mengawal aktiviti keagamaan yang sesuai dengan kehendak mereka.
Prinsip berbilang kaum telah menjadi suatu alat
kawalan sosial dan secara rasminya membentuk sempadan identiti yang akan
tertanam dalam kalangan rakyat Singapura. Namun ketidaksamarataan berlaku
apabila orang Cina Singapura boleh menjadi penganut Confucianisme dan bercakap
Mandarin manakala Melayu Singapura tidak boleh sepenuhnya beramal dengan
pengetahuan dan kebudayaan Islam. Situasi ini juga sebenarnya menggambarkan keharmonian
kaum masih dangkal dan berasaskan kepada toleransi perbezaan dan bukannya
penghargaan tulen serta menghargai perbezaan budaya. Bandar Singapura yang
majoritinya dikelilingi kaum Cina berpotensi membawa permusuhan terhadap Islam
dan keadaan ini membawa kepada pengukuhan kedudukan kerajaan PAP sebagai
‘penjaga’ penduduk Cina.
Terdapat faktor sejarah yang membawa kepada
pelaksanaan negara sekular Singapura pada hari ini. Konflik berkenaan agama
yang paling terkesan dalam sejarah Singapura ialah apa yang berlaku sekitar
1950-an sehingga 1960-an sehingga membawa kepada rasionalisasi pentadbiran yang
sangat mengawal kebebasan beragama atas nama menjaga kepentingan dan
keselamatan negara serta ketenteraman awam. Antara alasan yang digunakan ialah
masyarakat Singapura sangat mudah terdedah kepada ketidakstabilan dalam urusan
agama dan etnik seperti contoh apa yang berlaku dalam rusuhan Hertogh pada
Disember 1950.
Menurut pernyataan rasmi, rusuhan Hertogh yang telah
menyebabkan 18 orang terbunuh dan 173 cedera dicetuskan oleh pertikaian hak
penjagaan ke atas seorang gadis berketurunan Belanda dan berkahwin di bawah undang-undang
Syariah (Islam). Ia telah dibangkitkan oleh sebuah keluarga Melayu Islam pada
zaman pendudukan Jepun. Walaubagaimanapun, agama hanya satu daripada pelbagai
faktor yang menyumbang kepada rusuhan tersebut. Kajian Al-Junied menyatakan
bahawa rusuhan telah didorong kuat oleh pelbagai rasa tidak puas hati
masyarakat Islam termasuk dalam hal pihak berkuasa penjajah memandang rendah
terhadap masyarakat Islam, pengaruh idea-idea radikal, kesan sosio-ekonomi
peminggiran dan lain-lain.
Suasana yang sama berlaku ketika kebangkitan
penghayatan agama Islam secara global terutamanya sekitar tahun 1980-an. Di
Iran, pemimpin sekular Shah Reza telah digulingkan pada tahun 1979 dan
digantikan oleh kerajaan yang didokongi oleh ulama Islam. Revolusi Iran ini
terjadi rentetan penolakan rakyat terhadap rejim kerajaan yang berorientasikan
sekular dan rasuah. Hasilnya, ‘negara Islam’ menjadi pilihan dan alternatif
yang semakin popular bagi negara yang gagal dalam melaksana orientasi sekular
di dalam dunia Islam.
Selain itu, pada pertengahan 1980-an, Perdana
Menteri Malaysia Mahathir Mohamed telah melancarkan kempen ‘Islamisasi’ yang
menjurus ke arah penghayatan nilai Islam senada dengan pembawakan pembangkang
PAS ketika itu. Manakala di Indonesia Presidennya memperbadankan nilai Islam ke
dalam Pascasila jentera kerajaan yang pada waktu itu berorientasikan sekular.
Semangat keagamaan ini jelas kelihatan di dalam gambaran pilitik serantau Asia
Tenggara dan Timur Tengah. Keadaan ini membawa keresahan kepada pimpinan
kerajaan PAP di mana keberadaan mereka di tengah-tengah dunia Islam Asia
Tenggara serta berjiran dengan negara paling ramai umat Islam di dunia.
Kebimbangan ini berakar umbi daripada peningkatan aktiviti militan Islam sejak
bermulanya ‘perang terhadap keganasan’ yang ditujukan kepada penganut Islam.
Selain itu kerajaan menggambarkan kebimbangan
terhadap peningkatan jumlah rakyat Singapura yang memeluk Kristian walaupun dalam
masa yang sama Konfusianisme diketengahkan, sedangkan penganut agama Hindu dan
Buddha mengalami penurunan. Trend ini menunjukkan potensi keharmonian agama
yang tidak menyenangkan dan kebimbangan
tersebut disahkan oleh laporan Jabatan Keselamatan Dalam Negari pada tahun
1986. Mereka mengetengahkan kelaziman ketegangan antara agama, keagresifan
kejadian murtad dan eksploitasi agama untuk tujuan politik dan subversif. Berhadapan
dengan trend Islamisasi global dan serantau ini, dasar pentadbiran sedia ada
diguna untuk melindungi ‘sebuah negara sekular’ daripada serangan ideologi
politik Islam.
‘Dasar tanpa tudung’ yang dibentuk dengan
alasan menggalakkan integrasi kaum dan perpaduan sosial telah memyebabkan
peningkatan pendaftaran anak-anak masyarakat Islam ke sekolah madrasah. Ibubapa
yang berpegang bahawa tudung merupakan satu keperluan asas dalam Islam
cenderung untuk mendidik dan menghantar anak-anak mereka ke madrasah. Setakat
hari ini, kerajaan Singapura tidak menunjukkan bukti yang empirikal untuk menyokong
anggapan mereka bahawa pemakaian tudung di sekolah-sekolah rendah dan menengah
menghalang perpaduan negara.
Perbalahan mengenai dasar ini muncul pada awal
tahun 2002 apabila segelintir ibubapa Islam berkeras mahukan anak perempuan mereka
ke sekolah rendah dengan memakai tudung dan berpakaian dalam pakaian seragam
yang diubah sesuai dengan ciri muslim. Apabila pelajar sekolah bertudung
digantung berulang kali kerana melanggar dasar pakaian seragam sekolah, ibubapa
telah membantah dengan mendakwa bahawa mereka telah dinafikan hak perlembagaan
untuk kebebasan beragama. Rujukan telah dibuat terhadap Perkara 15(1)
Perlembagaan Singapura yang memperuntukkan bahawa ‘setiap orang mempunyai hak
untuk menganut dan mengamalkan agamanya dan mengembangkan agamanya’. Walaupun
perlembagaan belum meletakkan ketetapan terhadap dasar ini, dalam masa ia masih
tidak konsisten dalam kod pakaian seragam sekolah, namun ahli politik PAP muslim,
mufti yang dilantik oleh kerajaan dan pihak berkuasa agama tertinggi tetap
menggesa gadis-gadis untuk kembali ke sekolah tanpa tudung. Mereka mendakwa
bahawa Islam tidak menetapkan kanak-kanak perempuan atau pra-remaja untuk
memakai tudung dan jika ada pilihan yang terpaksa dibuat, Islam memberi
keutamaan kepada memenuhi tuntutan pendidikan daripada melaksana pemakaian
tudung.
Pada kemuncak kontroversi isu tudung, Lembaga
Penyiaran Singapura (SBA) mendakwa bahawa seorang pejuang hak asasi bagi isu
ini iaitu Fateha dirisik telah mendaftar dalam portal sebuah laman web politik.
Selain itu, ahli-ahli Fateha didakwa telah menerima gangguan dan ugutan yang
teruk. Menjelang Julai 2002, komputer seorang lagi pejuang hak asasi, Zulfikar,
telah disita dan dia telah disoal siasat. Telefon dan emelnya diceroboh,
pergerakannya dipantau dan ahli keluarga Zulfikar ‘dinasihatkan’ oleh pemanggil
telefon tanpa nama untuk meninggalkan Singapura. Tidak lama selepas prosiding
fitnah jenayah difailkan terhadapnya, Zulfikar melarikan diri dari Singapura ke
Australia, dengan mendakwa kurang yakin terhadap kebebasan badan kehakiman
Singapura.
Diskriminasi dan prejudis terhadap Melayu
Muslim di Singapura kelihatan amat jelas. Dasar kerajaan Singapura dengan
sentimen terhadap Islam dan pembawakan negara sekular telah menyumbang kepada
perwakilan yang tidak seimbang dalam kalangan masyarakat Cina yang menguasai
jawatan tertinggi dalam masyarakat sehingga wujud status terpinggir dan rasa
tidak puas hati masyarakat setempat dari kalangan muslim. Struktur masyarakat
berbentuk retorik dan meritokrasi secara agresif membentuk kemunculan hierarki
bangsa dan kaum yang telah mengaburi matlamat identiti negara Singapura.
Fenomena ini membentuk suatu asimilasi yang tidak lengkap di mana entik
minoriti terpaksa mengikuti dan meniru gaya Cina untuk berjaya, namun tetap dipandang
rendah dan terpinggir dalam masyarakat. Seolah suatu rancangan masyarakat Islam
terus kekal di pinggiran sosio-ekonomi Singapura kerana wujud diskriminasi di
tempat kerja dalam komuniti yang lebih luas. Gambaran ini membawa kepada
pengekalan kepada retorik meritokrasi yang berbilang kaum sehingga membolehkan
Cina mengekalkan kekuasaan mereka.
Selain itu, diskriminasi atas alasan
meritokrasi juga berlaku dalam angkatan bersenjata di mana rasionalisasi
sengaja mewujudkan atas alasan persoalan kesetiaan orang Melayu terhadap negara
berbanding agama yang dianutinya. Perselisihan terhadap akan berkekalan
kesetiaan Islam melebihi negara yang didominasi kaum Cina telah menyumbang
persepsi umum masyarakat sebagai ‘tidak boleh dipercayai’ dan ‘tidak setia kepada
kerajaan’. Ia merupakan suatu persepsi yang boleh melemahkan keharmonian agama
dan etnik. Contoh yang lain, satu kajian tahun 2000
oleh Straits Times mengenai hubungan etnik menunjukkan bahawa 46% daripada
bukan Melayu menyatakan bahawa mereka tidak boleh percaya kepada orang Melayu
sekiranya berlaku peperangan dengan negara jiran Melayu Islam. Selain itu, 60%
daripada bukan Melayu yang ditinjau mempercayai bahawa adalah perlu untuk
memeriksa latar belakang seseorang Melayu sebelum meletakkan beliau pada
kedudukan yang kritikal seperti dalam Angkatan Tentera Udara Singapura.
Islam telah menjadi mangsa dalam usaha ‘perang
terhadap keganasan’ yang merupakan sebahagian daripada laporan Islamofobia
media tempatan arus perdana. Ia telah menjadi tekanan yang besar ke atas
masyarakat Islam untuk membuktikan kesetiaan mereka rentetan daripada gesaan
kepimpinan PAP agar ‘bersuara’ terhadap militan Islam. Pada tahun 2004, Lee
Kuan Yew pernah mengkritik masyarakat Islam kerana berdiam diri yang mana
mereka sepatutnya bersuara terhadap aktiviti pengganas Islam di Singapura dan
di seluruh dunia. Apabila didapati tiada usaha kritis masyarakat Islam dalam
menyokong pencerobohan AS dan pendudukan Iraq, PAP mengambil pendekatan
mengeluarkan kenyataan ‘anda bersama kami atau menentang kami’. Umat Islam di
Singapura merasa dihakimi dan sewenang-wenangnya diletakkan status ‘sederhana’
dan ‘melampau’.
Kolumnis Starit Times, Tan Tarn ketika mengulas
sosio-ekonomi menyatakan walaupun apa yang berlaku hanya menunding jari kepada
Islam, namun jika kesan semangat rohani atau keteguhan keagamaan mereka menjadi
punca peminggiran, maka keseluruhan masyarakat Singapura secara umum perlulah
memperbaiki keadaan dan persepsi mereka. Bukan lagi dengan menunding jari
kepada pihak lain tetapi seharusnya melihat ke dalam diri sendiri. Menurut Low
Thia Khiang, Ahli Parlimen Parti Pekerja pula semasa perbahasan di parlimen
mengenai White Paper, masyarakat Islam telah menyampaikan perasaan
kecewa kepadanya kerana menghadapi sikap diskriminasi setelah agama mereka
ditindas dan dipinggirkan. Kekecewaan ini jelas diburukkan lagi dengan sikap
sokongan dan berdiam diri kerajaan PAP terhadap pencerobohan Amerika Syarikat
dan pendudukan ke atas Iraq.
Apa yang berlaku terhadap Islam di Singapura
adalah manifestasi kemahuan kerajaan PAP untuk terus berkuasa dan memerintah
Singapura. Niat untuk mengekalkan hegemoni agama selepas 50 tahun pemerintahan
tanpa gangguan terobek kerana mereka telah melihat dengan jelas potensi agama
untuk menjadi alat untuk memprotes ketidakadilan. Oleh itu, institusi dan
kumpulan agama telah dikawal ketat untuk menyekat kemungkinan wujud gerakan
yang berpotensi menentang kerajaan melalui undang-undang seperti MRHA yang
jelas-jelas menentang hubungan agama dan politik. Keadaan ini hakikatnya
bertujuan mengukuhkan iklim ketidaktentuan,
self-censorship dan ketakutan masyarakat. Pelaksanaan undang-undang yang zalim
dan pengawalan ketat masyarakat Islam tidak memberikan petanda baik bagi
memupuk keharmonian agama seperti yang diperlukan bagi benar-benar menggalakkan
pembentukan masyarakat berbilang kaum berdasarkan keadilan untuk semua rakyat
Singapura.
Kesimpulan
Kekangan dan kawalan terhadap agama sepertimana
yang berlaku ke atas Singapura hari ini berkemungkinan disebabkan beberapa
tragedi atau insiden yang berlaku dan dilihat dari perspektif negara Singapura sebagai
ancaman terhadap keharmonian dan kestabilan negara. Ia boleh dipecahkan kepada
ancaman pengaruh Melayu-Islam, Nasionalisme India dan Cina-Komunis. Pengaruh
Melayu-Islam boleh dilihat antaranya dalam Rusuhan Hertogh yang lebih kepada
pengaruh keagamaan dan pengaruh pemikiran akibat pergeseran pendapat dengan
Malaysia yang menyebabkan permisahan Singapura pada tahun 1965. Pertembungan
Malayu Islam dengan Cina juga berlatarbelakangkan politik, agama dan kaum
seperti Rusuhan Kaum pada bulan Julai dan September 1964. Peristiwa
Pemperontakan India Singapura 1915 (1915 Singapore Indian Mutiny)
melibatkan pengaruh Nasionalisme India. Pertembungan kepentingan dan politik seperti
konfrontasi dengan Indonesia pada tahun 1965. Selain itu juga disebabkan
kedudukan Singapura yang berada di tengah-tengah rantau Asia Tenggara yang
dikelilingi dengan keseluruhan pengaruh dan pertembungan sperti yang disebutkan
di atas.
Namun, walaupun Singapura dikenali sebagai sebuah negara yang sekular dari segi pemerintahan negara dan praktikal atau pengamalan kehidupan seharian, namun hak pengamalan dan mempertahankan jatidiri sebagai seorang warga muslim masih lagi dibenarkan dan ada ruang yang boelh dimanfaatkan sebaiknya. Malah, fenomena inilah yang menjadikan masyarakat muslim Singapura yang merupakan kumpulan minoriti menjadi lebih berdaya saing, kreatif dan progresif dalam meninggikan serta menyerlahkan syariah Islam dalam kehidupan mereka seharian. Maka, tidak hairanlah nilai-nilai Islam jelas kelihatan dalam suasana yang sekular itu sehingga menjadikan Islam sebuah sinar dan cahaya yang mampu untuk terus menerangi bumi bertuah Singapura. Tidak mustahil juga dengan kecekapan pentadbiran Islam yang ada di Singapura, ia mampu dikongsi bersama dengan keseluruhan ahli di Organisation of Islamic Cooperation (OIC) kerana hikmah itu sifatnya sejagat dan Islam lebih berhak untuk memperoleh sebaga kebaikan yang telah diciptakan oleh Allah swt ini.
Bibliografi
Buku
D. J. M. Tate, “Sejarah Pembentukan Asia Tenggara”, Jilid
Kedua, Perubahan Ekonomi dan Sosia, Siri Sejarah Fajar Bakti, Petaling Jaya:
Penerbit Fajar Bakti Sdn. Bhd., Cetakan Keempat 1985.
K. S. Nathan dan Mohammad Hashim Kamali, “Islam In Southern Asia
Political, Social and Strategic Challenges for 21st Century”, Institute of
Southern Asian Studies, Singapore: 2005.
Rumadi, “Islamic Post-Traditionalism In Indonesia”, terjemahan oleh Rebecca Lunnon, Yusof Ishak
Institute (ISEAS):2015.
Kertas Kerja dan Jurnal
Ajat Sudrajat, Prodi Ilmu Sejarah FISE UNY, “Perkembangan Islam
Di Singapura”.
Asep Saefullah, Makalah Seminar Hasil Penelitian Sejarah Islam di
Asia Tenggara: “Tumasik: Sejarah Islam Awal Di Singapura (1200-1511 M)”,
Puslitbang Lektur dan Khazanah Keagamaan Badan Litbang dan Diklat Kementerian
Agama RI, 2012.
Ezad Azraai Jamsari, Siti Noorasikin Tumiran, Kaseh Abu Bakar, Zamri
Arifin, “Peranan dan Sumbangan Institusi Masjid dalam Pembangunan Masyarakat
Melayu-Islam di Singapura: Satu Kajian di masjid Assyafaah, Sembawang”, Journal
of Islamic and Arabic Education 2(2), 2010, hlm. 31-44.
Feirul Maliq Intajalle & Luqman Haji Abdullah, “Pembahagian
Pusaka Islam Dan Permasalahannya Di Singapura”, Jati, Volume 19, December
2014.
Helmiati. Dr. Hj. “Dinamika Islam Singapura: Menelisik Pengalaman
Minoritas Muslim di Negara Singapura yang Sekular & Multikultural”,
Toleransi, Vol. 5 No. 2 Juli – Desember 2013.
Hj Siren, Azrin Ab Majid dan Syed Muhd Khairuddin Aljunied, “Sistem
Pendidikan Islam Sekolah Agama (Madrasah) Di Singapura” oleh Nor Raudah
dalam Jurnal al-Tamaddun Bil 9 (2) 2014.
Kassim Kamis, Ketua Unit Strategik Kepimpinan Masjid MUIS, “Masjid
Wadah Lepimpinan Negara: Pengalaman Republik Singapura”, PDF.
Lily Zubaidah Rahim, “Governing Islam and Regulating Muslims in
Singapore’s Secular Authoritarian State”,
Asia Research Centre, Working Paper No. 156, July 2009, oleh University of Sydney.
Mohd Al 'Ikhsan Ghazalia, Siti Salwa Md. Sawaria, “Amalan
Standard Halal Di Negara-Negara Asia Tenggara”, International Journal of
Islamic and Civilizational Studies, 2014 Penerbit UTM Press.
Mohd Al 'Ikhsan Ghazalia, Siti Salwa Md.
Sawaria, “Amalan Standard Halal Di Negara-Negara Asia Tenggara”,
International Journal of Islamic and Civilizational Studies, 2014 Penerbit UTM
Press.
Muna binti Sulaiman, Mokthar Hj. Ismail, Mohd. Isa Mohd. Deni &
Hairullfazli bin Muhammad Som, “Perkembangan Wakaf Pendidikan Di Singapura”.
Akhbar
Mazlan Nordin, Mingguan Malaysia, Ahad 12 April 2009.
PDF
Muna binti Sulaiman, Mokthar Hj. Ismail, Mohd. Isa Mohd. Deni &
Hairullfazli bin Muhammad Som, “Perkembangan Wakaf Pendidikan Di Singapura”,
PDF.
Annual Report 2015 -
http://www.muis.gov.sg/documents/Annual_Reports/MUIS_AR_2015-Full-FA-LR.pdf
Laman Sesawang
Marriage Process at a Glance (Malay), kemaskini 15 Oktober 2012.
Singapore - https://en.wikipedia.org/wiki/Singapore
Strait Settlements - https://en.wikipedia.org/wiki/Straits_Settlements
Negeri-Negeri Selat - https://ms.wikipedia.org/wiki/Negeri-negeri_Selat
Perjanjian Inggeris-Belanda 1824 - https://ms.wikipedia.org/wiki/Perjanjian_Inggeris-Belanda_1824
East India Company - https://en.wikipedia.org/wiki/East_India_Company
Perjanjian Persekutuan 12 Jun 1895 - https://ms.wikipedia.org/wiki/Perjanjian_Persekutuan_12_Jun_1895
Singapore in the Strait Settlements - https://en.wikipedia.org/wiki/Singapore_in_the_Straits_Settlements
Demographics of Singapore - http://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_Singapore
Religion in Singapore - https://en.wikipedia.org/wiki/Religion_in_Singapore
Parliament of Singapore - https://www.parliament.gov.sg/cabinet
(8 November 2016)
Evelyn Baring, 1st Earl of Cromer
- https://en.wikipedia.org/wiki/Evelyn_Baring,_1st_Earl_of_Cromer
Role of Colonization on Political System of
Muslim World - http://www.islamreligion.com/articles/359/role-of-colonization-on-political-system-of-muslim-world/
The Oxford History of the British Empire:
Volume IV: The Twentieth Century oleh Judith Brown dan Wm Roger Louis - http://www.oxfordscholarship.com/view/10.1093/acprof:oso/9780198205647.001.0001/acprof-9780198205647-chapter-17
Council of MUIS - http://www.muis.gov.sg/About/council-of-muis.html
Index MUIS - http://www.muis.gov.sg/About/index.html
ROMM - https://www.romm.gov.sg/
Halal Singapore - http://www.halal.sg/Consumer/general.html
Hidup dalam mencari..
Sumber gambar: Google
Kota Damansara,
18 Rabi' al-Akhir 1439H.
Comments